Czym są postbiotyki?

Z uwagi na zauważalny wzrost zainteresowania i świadomości wpływu mikrobioty na organizm człowieka, wielu badaczy nieustannie poszukuje odpowiedzi na to, jak wpływać na skład mikrobioty i przywrócić ją do względnej homeostazy (równowagi). Coraz większą popularnością, oprócz probiotyków i prebiotyków cieszą się postbiotyki. Czym tak właściwie są i dlaczego poświęca im się tyle uwagi?

Postbiotyki – definicja

Postbiotyki to inaczej metabolity bakterii probiotycznych – powstają na skutek procesów fermentacyjnych, którym poddawana jest żywność w naszych jelitach. Okazuje się, że postbiotyki wykazują podobne do działania probiotyków korzyści dla naszego organizmu – przyczyniają się do poprawy odporności, redukcji stanów zapalnych, poprawy trawienia czy funkcjonowania układu nerwowego.

Probiotyk, prebiotyk, synbiotyk i … postbiotyk?

Jakie zatem są różnice pomiędzy poszczególnymi terminami? Zacznijmy od probiotyków – są to wyselekcjonowane bakterie kwasu mlekowego, Lactobacillus, Bifidobacterium i Streptococcus, ale również drożdże z rodziny Saccharomyces – to właśnie one “zamieszkują nasze jelita” i odpowiadają za modulację flory bakteryjnej jelit, wpływając na prawidłowe funkcjonowanie między innymi układu trawiennego. Prebiotyki z kolei to substancje odżywcze, stanowiące “pożywkę” dla probiotyków – czyli naszych bakterii lub drożdży. Najczęściej stanowią formę błonnika, inuliny, laktulozy lub oligosacharydów z mleka kobiecego – z uwagi na to, że nie są trawione w żołądku, dostają się do jelit, gdzie odgrywają rolę pożywki. Synbiotyk to połączenie probiotyku z prebiotykiem w formie jednego preparatu – często stanowi dobre rozwiązanie jako źródło dodatkowej suplementacji. Postbiotyki natomiast, tak jak już zostało wyżej wspomniane to substancje wytwarzane w procesie fermentacji pożywienia z udziałem bakterii probiotycznych (probiotyków). To co jest niezwykle istotne to fakt, że postbiotyki nie wykazują aktywności charakterystycznej dla bakterii probiotycznych. Z tego względu można uznać je za znacznie stabilniejsze i dużo bardziej przewidywalne.

Wpływ postbiotyków na organizm

Przejdźmy zatem do tego, jaki wpływ mają postbiotyki na organizm. Ich podstawowym działaniem jest równowaga mikrobioty i przywrócenie jej do względnej homeostazy. Ta z kolei najczęściej zostaje zaburzona pod wpływem intensywnego stresu, wysoko przetworzonej diety i/lub diety ubogiej w prebiotyki, czy terapii antybiotykowej. Odpowiednia równowaga bakterii w jelitach przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania organizmu na wielu jego płaszczyznach. Mikrobiota bowiem pełni w organizmie człowieka wiele funkcji, np. wytwarzanie witamin: K, biotyny i kwasu foliowego, czy wchłanianie jonów magnezu, wapnia i żelaza. Ponadto bakterie jelitowe umożliwiają efektywniejsze przyswajanie energii dzięki rozkładowi błonnika pokarmowego, którego nie jesteśmy w stanie strawić. W jaki sposób może się objawiać zaburzeniami mikrobiota jelitowa?

• osłabienie, uczucie zmęczenia,
• zmniejszenie apetytu,
• pogorszenie kondycji włosów, skóry i paznokci,
• zmiana częstości wypróżnień,
• zgaga, odbijanie,
• dyskomfort w jamie brzusznej (wzdęcia, przelewanie, gazy)
• zwiększony apetyt na słodkie
• zmiany nastroju (drażliwość)
• większa podatność na infekcje

Odpowiednia ilość postbiotyków w naszych jelitach przyczynia się zatem bezpośrednio do zwiększenia ilości bakterii jelitowych, a pośrednio do poprawy samopoczucia na wielu płaszczyznach. Istotnym działaniem postbiotyków jest działanie przeciwpatogenne, dzięki czemu nie występuje przerost chorobotwórczych drobnoustrojów w jelicie. Dodatkowo wspierają w przywracaniu stabilizacji mikrobioty jelitowej po przejściu grypy jelitowej, lub po antybiotykoterapii. Ponadto postbiotyki:

• przyczyniają się do poprawy odporności,
• wykazują właściwości przeciwzapalne,
• mogą przyczyniać się do redukcji incydentów sercowo-naczyniowych (działanie przeciwmiażdżycowe),
• wykazują pozytywny efekt w przypadku polekowego uszkodzenia wątroby,
• mając wpływ na oksytocynę, przyczyniają się do wystąpienia skurczy macicy podczas porodu, a także do szybszego gojenia się ran.

Działanie postbiotyków jest bardzo zbliżone do działania probiotyków i prebiotyków – wszystkie elementy wzajemnie się uzupełniają.

Rodzaje postbiotyków

Pod pojęciem „postbiotyki” kryje się zdecydowanie więcej niż sama nazwa mogłaby nam zdradzić. Otóż – w związku z tym, że tym mianem określa się wszelkie produkty uboczne fermentacji przy udziale probiotyków, mogą się one ukrywać jako określenia przeróżnych substancji, np. krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (np. maślan), białek funkcjonalnych, polisacharydów pozakomórkowych, lizatów komórkowych czy muropeptydów. W badaniach zaobserwowano na przykład, że krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) wykazują działanie hamujące apetyt, a kwas wanilinowy powstający w wyniku metabolizmu antocyjanów z żywności ma swój udział w zwiększeniu termogenezy brązowej tkanki tłuszczowej, co w efekcie przyczynia się do szybszej przemiany materii. Jak zatem widać ich korzyści jest naprawdę mnóstwo.

Źródła postbiotyków

Skoro postbiotyki powstają na skutek przemian fermentacyjnych w naszym jelicie, czy istnieje możliwość pozyskania ich w dodatkowy sposób? Możemy je znaleźć w fermentowanych produktach mlecznych czy kiszonkach, natomiast warto tutaj zaznaczyć, że rzadko występują w nich konkretne szczepy probiotyczne, a częściej przemysłowe kultury starterowe, które niestety nie mają dużych zdolności do wytwarzania postbiotyków. Dobrym rozwiązaniem okazuje się w tym przypadku żywność funkcjonalna oraz suplementacja (np. maślanu sodu). W postbiotyki niekiedy są wzbogacane takie produkty, jak: sery, jogurty, pieczywo pełnoziarniste, a nawet popularne kabanosy.

Kiedy warto zastosować postbiotyki? 

Postbiotyki do tej pory zostały przebadane na małych grupach, jednak udało się zaobserwować ich zaskakujące właściwości wspierające proces poprawy samopoczucia przy chorobach takich jak:

• choroby układu pokarmowego,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• choroby wątroby,
• zapalenia górnych dróg oddechowych,
• cukrzyca typu 2 (poprawa glikemii),
• urazy rogówki ocznej,
• astma,
• atopowe zapalenie skóry,
• wirus grypy,
• choroby serca.

Przeciwwskazania do stosowania postbiotyków

Z uwagi na niewielką ilość badań, jakimi do tej pory dysponujemy – nie można jednoznacznie określić, czy suplementacja postbiotykami będzie dobrym rozwiązaniem dla każdego. Wydaje się jednak, że postbiotyki nie wykazują poważnych skutków ubocznych i można stosować je wspierająco w okresach zwiększonego zapotrzebowania (po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem). Dobrej jakości, odżywcza dieta, zawierająca odpowiednią ilość bakterii probiotycznych, często okazuje się wystarczającym rozwiązaniem.

Podsumowanie

Jedną z największych zalet postbiotyków jest ich wytrzymałość. W odróżnieniu od probiotyków, w postbiotykach wykorzystywane są substancje i mikroorganizmy nieożywione, w związku z czym, zachowanie odpowiednich i stabilnych  warunków pozwalających na ich przeżycie nie jest konieczne. Preparaty te charakteryzują się dłuższym terminem przydatności, a także nie wykazują odporności na antybiotyki. W przypadku ich suplementacji, organizm nie ma styczności z żywymi mikroorganizmami, co jest szczególnie istotne u dzieci – nie narusza ich jeszcze nie do końca rozwiniętego układu odpornościowego. Mimo, że postbiotyki stanowią niedawno odkrytą grupę elementów, duża część substancji wchodzących w ich skład stanowi element codziennej diety bądź jej uzupełnienie w formie suplementów. Warto obserwować nowe publikacje naukowe i badania z ich użyciem, gdyż aktualnie zdobyta wiedza na ich temat zdaje się przedstawiać obiecująco.