Pisząc o psychobiotykach, warto rozpocząć od tematu mikrobioty jelitowej. Jest ona bowiem odpowiedzialna za prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego oraz odpornościowego. Ponadto wiele badań przeprowadzonych w ostatnich latach ukazuje również jej pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. A działanie to zostało określone mianem osi mózgowo-jelitowej. Światło jelita od reszty organizmu oddzielone jest tak zwaną barierą jelitową, na którą wpływają sygnały docierające z mózgu oraz z wnętrza jelit. Na jej integralność wpływa między innymi: stres, dysbioza jelit, czy zbyt duża ilość kortyzolu we krwi.
Czym jest dysbioza jelitowa?
Dysbioza jelitowa jest zaburzeniem mikrobioty jelitowej, która wywołuje poważne konsekwencje w funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz bariery jelitowej. Zostaje ona zwykle stwierdzona u pacjentów, u których występują nieprawidłowości ze strony układu pokarmowego, takie jak: biegunki czy zaparcia, ale również (coraz częściej) u pacjentów, cierpiących na zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, schizofrenia czy autyzm. W efekcie dysbiozy jelitowej dochodzi do zmniejszenia ilości bakterii jelitowych, a także do zubożenia ich różnorodności.
Dysbioza może być spowodowana różnymi czynnikami, takimi jak:
- stres,
- stosowanie wysoce przetworzonej diety,
- nadmierne spożywanie alkoholu,
- stosowanie niektórych leków (np. inhibitorów pompy protonowej czy antybiotyków),
- czy zanieczyszczenie środowiska.
W efekcie dysbiozy jelitowej pogorszeniu ulega samopoczucie pacjenta oraz pojawiają się liczne objawy, które utrudniają komfortowe funkcjonowanie. Dysbioza może przyczyniać się również do obniżenia odporności.
Czym są zatem psychobiotyki?
Leczenie dysbiozy jelitowej opiera się między innymi na stosowaniu odpowiednich szczepów probiotycznych – w formie suplementacji, oraz dbaniu o zwiększone spożycie produktów fermentowanych (w postaci kiszonek, jogurtów czy zakwasów). W badaniu przeprowadzonym przez badacza Johna F. Cryana zaobserwowano, że niektóre szczepy bakterii istotnie wpływają na oś mózgowo-jelitową oraz wspierają odbudowę integralności bariery jelitowej. Te szczepy zostały nazwane przez badacza (oraz psychiatrę Teda Dinana) psychobiotykami.
W dalszych badaniach jego autorstwa dowiedziono, że psychobiotyki wpływają na nerw błędny i receptory GABA, które odpowiadają za patogenezę zaburzeń lękowo-depresyjnych oraz wpływają na obniżenie stężenia kortyzolu we krwi.
Rodzaje bakterii psychobiotycznych
W wyniku badań Johna F. Cryana (oraz kolejno innych badaczy) dowiedziono, że do bakterii psychobiotycznych można zaliczyć:
- Lactobacillus hevelticus,
- Lactobacillus reuteri,
- Lactobacillus acidophillus,
- Lactobacillus rhamnosus,
- Bifidobacterium infantis,
- Bifidobacterium longum.
To właśnie te szczepy wywierają pozytywny wpływ na oś mózgowo-jelitową. W przeprowadzonych badaniach zauważono związek mikrobioty jelitowej z odpowiednim rozwojem układu nerwowego, stężeniem kortyzolu we krwi, procesami zapamiętywania oraz interakcjami społecznymi.
Najlepiej poznanymi szczepami bakterii, które uzyskały rekomendacje dotyczące stosowania w celu łagodzenia objawów ogólnych lęku, przywracania równowagi emocjonalnej i łagodzenia objawów żołądkowo-jelitowych wywołanych przez stres są: Lactobacillus helveticus Rosell -52 i Bifidobacterium Longum Rosell -175.
Właściwości psychobiotyków
Jelita oraz ich mikrobiota bakteryjna połączone są z ośrodkowym układem nerwowym poprzez dwukierunkowy szlak komunikacyjny, w skład którego wchodzą nerw błędny oraz mechanizmy hormonalne i immunologiczne. Psychobiotyki zatem wykazują działanie w obrębie układu nerwowego:
- syntezują kluczowe neuroprzekaźniki ( np. serotoninę, noradrenalinę, melatoninę, katecholaminę, histaminę, kwas gammaaminomasłowy czy acetylocholinę) wpływając na nasz nastrój,
- oddziałują na modulację mechanizmów neuronalnych, endokrynnych i immunologicznych,
- przyczyniają się do rozwoju mózgu,
- zwiększają plastyczność mózgu,
- przyczyniają się do odbudowy tkanek, np. po udarze,
- ograniczają stany zapalne w mózgu,
- produkują tzw. cytokiny prozapalne przez układ odpornościowy (co ma istotne znaczenie w świetle odkryć łączących chroniczne stany zapalne organizmu z występowaniem zaburzeń nerwicowo-lękowych i chorób neurodegeneracyjnych).
Kiedy warto zastosować psychobiotyki?
Z uwagi na wspierające właściwości psychobiotyków w obrębie układu nerwowego, warto rozważyć z lekarzem włączenie ich suplementacji, szczególnie w przypadku:
- depresji,
- chorób neurodegeneracyjnych (choroba Parkinsona, choroba Alzheimera),
- zaburzeń lękowych,
- problemów z koncentracją i zapamiętywaniem,
- stanów obniżonego nastroju i niedoboru energii,
- w okresach zwiększonego napięcia i silnego stresu,
- w okresach podwyższonego kortyzolu.
Czy w żywności znajdziemy psychobiotyki?
Psychobiotyki to konkretne rodzaje bakterii probiotycznych. Nie możemy postawić znaku równości pomiędzy probiotykami (wyselekcjonowane i dokładnie oznakowane szczepy), a żywnością fermentowaną. Nie oznacza to jednak, że nie powinniśmy dbać o spożycie produktów kiszonych. Żywność fermentowana jest źródłem m.in. cennych bakterii kwasu mlekowego, które również wpływają korzystnie na florę jelitową. Niemniej jednak – w okresach zwiększonego zapotrzebowania warto rozważyć suplementację wyselekcjonowanych szczepów wpływających na oś jelita-mózg.
Jeśli chodzi o produkty spożywcze, warto do swojej diety włączyć:
- fermentowane produkty mleczne,
- ogórki kiszone,
- kapusta kiszona,
- kimchi,
- zakwas z buraka,
- pieczywo na zakwasie,
- warzywa, które zawierają w składzie klasyfikowane związki o nazwie: fruktooligosacharydy. Dobrym przykładem będą tutaj szparagi, cykoria, czosnek oraz cebula.
Ponadto warto tutaj zwrócić uwagę na to, aby nie tylko skupiać się na dostarczaniu probiotyków, ale również prebiotyków (czyli pożywki dla bakterii), które wesprą rozmnażanie bakterii w naszych jelitach.
Pokarmy bogate w prebiotyki to między innymi: czosnek, cykoria, szparagi, karczoch, cebula, pszenica, owies czy banany.
Jaki psychobiotyk wybrać?
Jeśli już decydujemy się na suplementację, warto skonsultować ten temat ze swoim lekarzem lub dietetykiem, który pomoże nam dokonać najlepszego wyboru – względem naszej osoby i naszych potrzeb. Substancje te w formie suplementu dostępne są w ofercie aptek, oraz różnego rodzaju sklepów ze zdrową żywnością. Do obrotu dopuszczonych jest wiele tego typu preparatów, niemniej – tak jak zostało wspomniane wyżej, najlepiej poznane (w tym momencie) właściwości posiadają szczepy Lactobacillus helveticus Rosell -52 i Bifidobacterium Longum Rosell -175.
Przeciwwskazania
Czy istnieją zatem przeciwwskazania do stosowania psychobiotyków? Otóż – probiotyki te przeciwwskazane są między innymi przy ostrym zapaleniu trzustki (OZT). Należy zachować ostrożność przy probiotykoterapii na własną rękę w przypadku SIBO, przerostu bakterii jelita cienkiego. Ponadto istnieją choroby, w których skuteczność probiotyków została potwierdzona w badaniach naukowych, ale i takie, w których takich dowodów nie ma. Kobiety w ciąży i karmiące piersią zawsze powinny skonsultować ze swoim lekarzem przyjmowanie jakichkolwiek suplementów, w tym również probiotyków.
Zalecane jest również zmienianie szczepów przyjmowanych bakterii lub robienie sobie “chwilowych przerw” między ich suplementacją, tak, aby organizm mógł stale czerpać korzyści płynące z ich dostarczania. W związku z tym zawsze najlepiej jest skonsultować ten temat z lekarzem i podejść do suplementacji w sposób świadomy.
Podsumowanie
- Psychobiotyki to konkretne rodzaje probiotyków wpływające na oś mózgowo-jelitową.
- Do najlepiej przebadanych i poznanych psychobiotyków zaliczamy szczepy Lactobacillus helveticus Rosell -52 i Bifidobacterium Longum Rosell -175.
- Z uwagi na oddziaływanie psychobiotyków na układ nerwowy, ich suplementacja może się sprawdzić szczególnie w przypadku chorób o podłożu psychosomatycznym, zaburzeń lękowych, depresji, czy w okresach obniżonego nastroju.
- Odpowiedniej jakości dieta, bogata w kiszonki i produkty fermentowane również przyczyni się do zwiększenia różnorodności mikrobioty.
- Suplementację psychobiotyków – tak jak każdą inną suplementację warto skonsultować z lekarzem lub dietetykiem.
